Filmindustrie als manipulatiemiddel
Nog voor de opkomst van de televisie, speelde filmindustrie in Amerika een zeer belangrijke rol in het vormen van meningen en het creëren van het beeld van de wereld. Het was een bron van zowel informatie als vermaak.
Film was geliefd en hij beïnvloedde de smaak en opvattingen van mensen. 74% van de Amerikanen ging één keer per week naar de bioscoop, en sommigen vaker, het kwam op 80 miljoen kijkers per week.
‘(…) De meeste kijkers geloofden wat er op het scherm werd getoond, zoals in de Evangeliën’. ‘(…) Waarschijnlijk realiseerden maar weinig kijkers zich dat iemand hen manipuleerde. Het heeft zeker de schaal van succes vergroot.” (1) Carl Sandburg noemde Hollywood ‘de grootste onderwijsinstelling’. (2)
“De Amerikaanse films beeldden niet alleen een oorlogsdrama of een gewapend conflict af, maar ze probeerden ook, “de doelen van de oorlog te definiëren”. Uiteindelijk probeerden ze politieke programma’s te maken, of op zijn minst publieke steun voor ze te creëren“. (3)
Polen in de vooroorlogse Amerikaanse films
De lijst met Poolse helden in de vooroorlogse Amerikaanse cinema blijft verwaarloosbaar, zelfs als we rekening houden met de personages die de Polen zouden moeten voorstellen, en die geen nauwkeurig uitleg gaven over wie een Pool/Poolse was. Volgens Ian C. Jarvie, “filmsterren” waren meestal ‘Amerikanen’ zonder specifieke etnische kenmerken” (4)
Er waren er een paar die korte carrières maakten in Hollywood, maar niemand wist dat ze Pools waren. We hebben het o.a. over Gilda Gray (Marianna Michalska), Pola Negri (Apolonia Chalupiec) Carole Landis, of Jean Parker.
John Hodiak was de enige van de weinige acteurs van Poolse afkomst die een grote rol speelde in romances.
Tom Tyler (Wincenty Markowski) had de langste carrière.
Er waren ook in Amerika Poolse regisseurs zoals Ryszard Bolesławski (Bolesław Ryszard Srzednicki). Binnen een paar jaar maakte hij veel belangrijke films en had een reeks aan boeken gepubliceerd.
Ryszard Ordyński, was voor de Tweede Wereldoorlog een hoog aangeschreven regisseur in Polen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werkte hij als theaterregisseur bij de Metropolitan Opera in New York. (5)
Feiten uit de Tweede Wereldoorloog en de Hollywood-mythen
- Duitse en Sovjet invasie van Polen in 1939
De massale Duitse en Sovjet invasie van Polen in 1939 werd op een uitzonderlijk barbaarse manier tot stand gebracht. Voor Hollywood bestond het echter nie.
Hollywood negeerde veel belangrijke aspecten van de Poolse betrokkenheid bij de oorlog. Bepaalde uitspraken over Polen zijn ongegrond en nemen een belangrijke plaats in de Hollywoodversie van het verloop van de oorlog.
In het Hitler-Stalin-akkoord, bekend als het Ribbentrop-Molotov-pact, samen met het geheime protocol over Polen, ging het om een lange termijn samenwerking tussen Duitsland en Rusland. Het betrof de vierde opdeling van Polen, invloedssferen in elke staat in de Baltische regio, en de strategie van het isoleren van Polen voor zijn gemakkelijke nederlaag. De Hollywood-communisten promootten het Ribbentrop-Molotov-pact als een project om de vrede in Europa te redden.
Onder andere de Britse onderzoekers stelden dat de daad van de Sovjets een schending was van het internationaal recht en van veel bestaande verdragen. De Sovjets antwoordden dat Polen de oorlog met Duitsland binnen een paar dagen verloor, en daarom “de Poolse staat niet meer bestond“. Zij rechtvaardigden hun daad door ‘hun broers’ in het oosten van Polen te moeten helpen. Het zou dus geen invasie maar een reddingsoperatie zijn geweest. (6)
Het was niets nieuws in de geschiedenis. Een soort gelijk argument gebruikte de Russische tsarina, Catharina de Grote in de achttiende eeuw als rechtvaardiging om Polen binnen te vallen.
De buurlanden van Polen, vooral Rusland en Pruisen vielen Polen in de achttiende eeuw aan omdat Polen de rechten van dissidenten en andersgelovigen zou hebben geschonden.
“Laten we niet vergeten – zegt historicus, prof. Ryba – dat in Rusland en Pruisen dissidenten niet eens één tiende van de rechten hadden, die de andersgelovigen en ketters in de Poolse Republiek genoten.” (7)
Polen reageerde direct op de invasies met de nota van ambassadeur Wacław Grzybowski van 17 september 1939 en het communiqué van de Poolse regering van dezelfde dag.
De Sovjet-rechtvaardiging voor de invasie is (red: helaas gebruikt Rusland deze nog vandaag) een ‘mengeling van leugens, onwaarheden en onzin‘. Maar leden van de Communistische Partij en vele andere linksen beschouwden de sovjetverklaringen decennia lang als waarheid.
Na de Sovjetaanval in Polen volgde er een golf van terreur en bloedbaden, er vonden massale arrestaties plaats. (6)
- Hollywood negeerde de september campagne of beweerde dat ze eindigde na een paar dagen van symbolisch verzet
Polen hebben de capitulatie nooit ondertekend en bleven vechten tegen de twee vijanden, Duitsers en Russen, die hadden meegewerkt aan de vernietiging van Polen.
De verliezen die de Polen aan de Duitsers in september 1939 toebrachten, waren vergelijkbaar met of groter zelfs dan de verliezen die de Duitsers leden in 1940 door de gecombineerde strijdkrachten van Frankrijk, België, Nederland en Groot-Brittannië. Deze landen hadden negen maanden om zich voor te bereiden. Polen werd onverwachts en van twee kanten aangevallen, zonder een mogelijkheid van volledige mobilisatie.
De Poolse verliezen waren enorm: 200.000 doden en gewonden, 600.000 gevangen genomen, verliezen van burgers en schade veroorzaakt door de Sovjets. De gevechten gingen door, er werd een ondergronds leger opgericht, de Amerikaanse film-reconstructies van de oorlog informeerden hun kijkers er niet over. (6)
- Sovjet-pers en Hollywood-films hand in hand
Al eind augustus 1939 ontstond in de Sovjetpers plotseling een onvriendelijke toon tegen Polen.
Toen de Polen zich hevig verdedigden, kreeg Polen de schuld voor het veroorzaken van de oorlog. Polen was een ‘gevangenis van de naties‘, ‘terreurbeoefend‘. Het beeld van Polen werd geschapen als feodaal land, gedomineerd door reactionaire landeigenaren.
Kort daarna begon Hollywood Polen al snel af te schilderen als een feodale samenleving waarin boeren door hun meesters werden geslagen.
Polen kon de aanvallen van twee van ’s werelds grootste militaire mogendheden niet overleven, ongeacht welke regering aan de macht zou zijn of welke strategie werd aangenomen. (8)
- Poolse cavalerie tegen de Duitse tanks – oftwel eigen schuld dikke bult?
Er is geen basis voor de wijdverbreide mythes dat Polen haar eigen nederlaag versnelde, of zelfs veroorzaakte door de cavalerie-formaties tegen de Duitse tanks te gebruiken of door de vernietiging van het grootste deel van zijn luchtmacht op de grond toe te staan.
In de septembercampagne gebruikte men cavalerie om troepen in de buurt van de vijand te leveren, waar ze verder als infanterie vochten en verkenningsactiviteiten verrichten. In enkele gevallen toen de Poolse cavalerie in het veld met de Duitse eenheden botste, heeft het zich prima van deze uitdaging gekweten.
De luchtmacht was in het geheim verplaatst en voor de Duitse aanval bewaard gebleven, waardoor het de invasie met volle kracht het hoofd kon bieden. Ze vocht dapper totdat de middelen waren uitgeput en toen de Duitse opmars verdere vluchten onmogelijk maakte.
Met de verouderde vliegtuigen en opererend onder moeilijke, snel verslechterende omstandigheden, haalde de Poolse luchtmacht de verheerlijkte Luftwaffe in, en schoot evenveel vliegtuigen neer als ze verloor. Niettemin herhaalde Hollywood de mythe dat de Poolse luchtmacht op de grond was vernietigd. (9)
- Poolse regering als bevoorrechten? fanatici? fascisten? land vol saboteurs?
Dergelijke aantijgingen, insinuaties, waren met elkaar verweven in Hollywood-films en volkomen ongegrond.
Ten tijde van de inval in Polen bestond de Poolse regering voornamelijk uit mensen van bescheiden afkomst, waaronder veel officieren.
De president was een vooraanstaand wetenschapper, de opperbevelhebber, de zoon van een arm gezin, een minister van buitenlandse zaken, een soldaat, wiens vader een provinciale advocaat was.
Er waren geen landheren in het kabinet en slechts een paar in de diplomatieke dienst. De aristocratie speelde een marginale rol in de publieke aangelegenheden. De meeste prominente figuren in de regering waren gematigde politici, van wie velen voorheen socialisten waren.
De regering in ballingschap werd gevormd door generaal Władysław Sikorski, ook een man van een bescheiden afkomst en politiek gematigd. Hetzelfde gold voor zijn administratie.
De beschuldiging dat Polen werd geregeerd door religieuze fanatici en aristocraten, die los staan van de gewone Polen, heeft geen grond.
Ter vergelijking, in de administratie van Roosevelt, en niet te vergeten de Britse regering bestond bijna volledig uit de rijken en bevoorrechten.
Er was geen pro-Duitse sympathie in het vooroorlogse Polen.
De fascistische partijen bevonden zich in de marge, appeasement werd afgewezen als strijdig met de eer van Polen. Een dergelijk beleid was iets typisch voor Groot-Brittannië en Frankrijk, en Hollywood schreef het later toe aan Warschau.
De nationale minderheden dienden hun vaderland trouw ondanks de gespannen betrekkingen in het interbellum.
De bevolking, met uitzondering van enkele Duitsers en Oekraïners, was verenigd en stevig. Op de Poolse militaire begraafplaatsen vindt men ook de sterren van David en orthodoxe kruisen, van de Joden, Oekraïners en Wit-Russen, die stierven voor Polen. Het is niet waar dat Polen vol saboteurs zat. (10)
Amerikanen wisten niets van Polen
In de voororloogse films waren er geen vermeldingen van Polen.
“Van de talrijke immigrantengemeenschappen die rond de eeuwwisseling naar Amerika kwamen, waren Ieren, Joden, Italianen en Polen – alleen de laatste groep werd door Hollywood genegeerd.” (11)
Tot 1928 maakte Hollywood veel films over verschillende etnische groepen in de VS. Amerikanen waren bijv. gefascineerd met Kozakken en revolutionairen. Een groot aantal Russen werkte ook in de filmindustrie. Hollywood had dus al een goed ontwikkelde traditie die bevorderlijk was om de Russen gunstig te presenteren, toen het tijdens de oorlog de Sovjet-Unie begon te verheerlijken. (12)
Hollywood negeerde Polen ook tijdens de Tweede Wereldoorlog, wat de aandacht en verbazing trok van het Federaal Bureau voor het volgen van de filmindustrie in de Verenigde Staten. (13)
“Het lijden van Europa werd de Amerikaan niet getoond door het beeld van Polen, dat een handig en welsprekend voorbeeld zou zijn, maar door Tsjech-Slowakije, Noorwegen en Frankrijk, die in deze rol op zijn best onhandig uitvielen“. (14)
De Amerikaanse publieke opinie gaf niets om Polen. De inval in Polen in 1939 wekte nog medeleven. Na 1941 en na de toetreding van de Sovjet-Unie tot de oorlog tegen Duitsland veranderde het zijn houding.
De Sovjet-Unie werd bewonderd en gerespecteerd. Polen daarentegen werd gezien als het enfant terrible van de geallieerden.
De situatie verslechterde na 1943, na het bloedbad in Katyn, onweerlegbaar bewijs van Sovjet misdaden. De Amerikaanse publieke opinie deelde het standpunt van de Russen dat de Duitsers de daders waren. De Polen door gerechtigheid te eisen brachten alleen de geallieerden schade toe, vond men. Toen Stalin de diplomatieke betrekkingen met Polen verbrak, bevonden de Polen zich in een isolement. De Amerikaanse publieke opinie gaf de Polen hier bijna volledig de schuld van. (15)
Polen moest vergeten worden
Polen moest genegeerd en haar belangrijke inbreng in de oorlog gemarginaliseerd worden. Daar hadden drie groepen belang bij.
- de administratie van Roosevelt wilde geen negatieve aandacht voor de Sovjets, wat snel zou gebeuren als hun misdaden tegen Polen aan het daglicht kwamen
- internationaal links haatte Polen als een vijand van Sovjet-Rusland, omdat Polen de expansie van het communisme aan de poorten van Warschau in 1920 stopte
- ironisch genoeg wilden Hollywood’s Joden geen discussie over Duits antisemitisme of Holocaust. Als het niet mogelijk was om het onderwerp ‘Polen’ te vermijden, dan het zo te presenteren dat het geen sympathie wekte. Hollywood negeerde het lot van de Poolse Joden tijdens de oorlog volledig. (16)
In 1940-41 deporteerden de Sovjets de Joden. 60% van hen sprak Pools, 20% Jiddisch/Hebreeuws, de rest sprak Oekraïens of Wit-Russisch. Het totale aantal gedeporteerden is controversieel, de schattingen liggen tussen de 350.000 en 1,7 miljoen mensen. De mortaliteit was meer dan 30%. Hollywood vermeldde er niks over en bleef veel films wijden aan Noorwegen en Tsjech-Slowakije. (17)
Volgende blog: Blog#63: 1939-1945: pro-Sovjetbeleid van de Amerikaanse administratie, communisten in Hollywood en hun strijd tegen Polen. Deel 2.
Vorige blog: Blog#61: De antwoorden op de problemen van nu schuilen diep in het verleden
WORDT VERVOLGD
Meer lezen:
Lange traditie van vrijheid en tolerantie in Polen en het ontstaan van de anti-Poolse propaganda.
Bron:
Poolse versie van het boek van Mieczysław B.B. Biskupski: “Hollywood’s war with Poland 1939-1945“, The University Press of Kentucky, 2010; Internet verkoop: fijorre@fijorr.com/www.fijor.com – prof. M.B.B. Biskupski is een Amerikaanse historicus aan Central Connecticut State University, VS:
(1) Robert Fyne merkte op, dat: “afgezien van een paar cynici, grappenmakers of eggheads, geloofden de meeste kijkers wat er op het scherm werd getoond, zoals de evangeliën. Deze aanname is natuurlijk niet verifieerbaar.”, idem, pag. 21
(2) idem, pag. 22/inleiding
(3) idem: uitspraak van Arthur F. McClure
(4) idem, voetnoot, 1, pag. 37
(5) idem, pag. 46-47
(6) idem, pag. 96-97
(7) Prof. M. Ryba: “Odkłamać wczoraj i dziś”/Polska versus sąsiedzi: Tradycje polskiej tolerancji i antypolska propaganda, pag.: 202-205 [Correctie van de valse interpretaties van de Poolse geschiedenis]
(8) Poolse versie van het boek van Mieczysław B.B. Biskupski: “Hollywood’s war with Poland 1939-1945“, pag. 98
(9) idem, pag. 98-99
(10) idem, pag. 99-100
(11) idem, pag. 52
(12) idem, pag.50
(13)idem, pag. 24-27/introductie
(14) idem, pag. 27
(15) pag. 22-23/introductie
(16) idem, pag. 359-360
(17) idem, pag. 102-103
